IRIB World Service

دراین قسمت برنامه «انتخابات قرن در ترکیه»/ سیاست داخلی و خارجی ترکیه در تقابل های انتخاباتی بررسی می گردد

«سیاست خارجی ادامه سیاست داخلی است» مفهومی نظری که مورد توافق اندیشمندان سیاسی و روابط بین الملل قرار دارد. در ترکیه تجربه دیگری هم مبنی بر تاثیرپذیری سیاست داخلی از دیپلماسی خارجی وجود داشته است. این نگرش به ویژه پس از کودتای نافرجام 2016 تقویت و از آن با عنوان «دکترین جدید امنیت ملی» هم نام برده شده است. رویکرد سیاست خارجی ترکیه در مناطق پیرامونی در دو دهه حکومت عدالت و توسعه را می توان به دو مرحله تقسیم کرد. نخست، نقش و جایگاهی که آنکارا در مقطعی در قالب ایده «تنش صفر با همسایگان» در اولویت سیاست خارجی خود قرار داد. دوم، نقش مداخله گری ترکیه در منطقه بویژه در غرب آسیا و قفقاز که کم و بیش  هنوز باقی است، اگر چه مقامات حزب عدالت و توسعه با آگاهی از انتقادات مردم، در آستانه انتخابات 14 می 2023 وعده هایی مبنی بر تغییر در این سیاست ها اعلام کردند.

سیاست منطقه ای ترکیه پس از ناآرامی های موسوم به بهار عربی در غرب آسیا و شمال آفریقا با بن بستی راهبردی مواجه شد. زیرا ترکیه در سودای مدل سازی و ارائه الگوی سیاسی به کشورهای دستخوش تحول بود که به ثمر ننشست. این وضعیت آنکارا را در مسیر اتخاذ سیاست تهاجمی قرار داد و ترکیه با عملیات های نظامی در عراق و به ویژه درسوریه و همچنین اعمال نفوذ در تحولات قفقاز در صدد نقش برتر منطقه برآمد. اما در صحنه داخلی انتقادهایی به این رویکرد اردوغان وجود داشت و احزاب مخالف با آنکه از سیاست های ضد تروریستی دولت ترکیه حمایت کرده اند، اما نسبت به برنامه اردوغان برای امنیتی کردن فضای داخلی ترکیه تحت تاثیر عملیات های برون مرزی هشدار داده و چنین سیاستی را ناشی از افزایش نقش فردگرایی در تصمیم گیری های خارجی ارزیابی کرده اند.

احزاب و گروه های مخالف ضمن نقد سیاست خارجی عدالت و توسعه به ویژه در دو سال اخیر حتی نسبت به جو سازی و بهره برداری های انتخاباتی اردوغان در این باره و در آستانه انتخابات هشدار داده بودند. اپوزیسیون مدعی شده اند که سیاست خارجی ترکیه به رهبری حزب عدالت و توسعه حزبی شده و در امور سیاسی داخلی کشورهای دیگرمداخله کرده است. آنها نقش فردی اردوغان را در ماجراجویی های خارجی ترکیه در سوریه ، قفقاز، لیبی و یونان موثر دانسته اند.

یاسمین بیلگل (Yasemin Bilgel) معاون روابط خارجی و امنیت حزب دموکراسی و پیشرفت گفته است، «سیاست خارجی ترکیه از تصمیم گیری نهادی به تصمیم گیری شخصی تغییر یافته است. در نتیجه تصمیم گیری راهبردی و بلندمدت جای خود را به واکنش های روزانه و تاکتیکی داد».

 هوشیاراوزسوی (Hişyar Özsoy) سخنگوی حزب دموکراتیک خلق ها بر این باور است که سیاست خارجی ترکیه دیگر قطب‌نمای راهبردی ندارد. یک دهه پیش ترکیه آرزو داشت به عضویت اتحادیه اروپا درآید و با اصلاحات سیاسی و اقتصادی در داخل کشور در این مسیر پیشرفت کند. اما امروز، نمی توان با اطمینان درمورد اولویت های راهبردی ترکیه تحت رهبری حزب عدالت و توسعه سخن گفت.

سیاست گذاران عدالت و توسعه برداشت و انتقادهای احزاب مخالف را رد کرده و رویکرد امنیت ملی ترکیه پس از سال 2016 را تابعی از به خطر افتادن استقلال و امنیت ملی و ارزشهای ترکیه خوانده اند.

برهان الدین دوران (Burhanettin Duran) عضو شورای امنیت و سیاست خارجی ریاست جمهوری ترکیه از جمله کسانی است که با انتقاد از نگرش احزاب مخالف درباره سیاست خارجی ترکیه می گوید:

آیا دلبستگی به اتحادیه اروپا که خواسته‌های حداکثری یونان و یونانی‌های قبرس را به ترکیه تحمیل می‌کند، مشکلی را حل خواهد کرد؟ نباید فراموش کرد که آنکارا به دلیل بی اعتنایی آشکار غرب به منافع ترکیه تغییر جهت داد. امروز، «میز شش نفره» چه جایگزینی برای سیاست خارجی و امنیت ملی ارائه می دهد؟ به نظر می‌رسد احزاب مخالف بر سر موقعیت ایده‌آل ترکیه در نظام بین‌الملل توافق دارند. اما آنها معتقدند که کشور باید از طریق دموکراسی سازی همه جانبه خود را در مسیرغرب قرار دهد.

طرفداران حزب عدالت وتوسعه سیاست خارجی این کشور را از جمله در جنگ اوکراین موفق می دانند. از دید آنها، از ابتداء جنگ روسیه علیه اوکراین، آنکارا با توجه به ضرورت حفظ ارتباط با کی یف و مسکو می کوشد که میانجی قابل اعتمادی در مذاکرات احتمالی صلح بین روسیه و اوکراین باشد. مواضع متوازن آنکارا در قبال بحران اوکراین مورد توجه غرب و حتی روسیه قرار گرفته است. ترکیه از یک سو خود را به حمایت از تمامیت ارضی اوکراین و فروش پهپادهای نظامی به کی‌یف متعهد می داند و در سوی دیگر به تحریم‌های ضد روسی اروپا و آمریکا نپیوسته است. 

طرفداران آک پارتی همچنین معتقدند در غرب آسیا تغییرات مهمی در سیاست ترکیه با رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عربی به وجود آمده است. این تغییرات از عربستان سعودی و مصر گرفته تا کشورهای مهمی همچون امارات و سوریه را دربر می گیرد.  در این بین ابراز تمایل آنکارا به انجام مذاکره با سوریه که از هیچ تلاشی برای سرنگونی دولت بشار اسد و تجهیز گروه های تروریستی و مسلح در سوریه و اشغال مناطقی از این کشور فروگذار نبوده، قابل بحث است.

آنکارا 11 سال پس از قطع روابط سیاسی ترکیه و سوریه، در ابتکاری سیاسی آمادگی خود را برای برگزاری مذاکرات با دمشق اعلام کرد. همچنین این جمله اردوغان پس از دیدار با عبدالفتاح السیسی رئیس جمهوری مصر در حاشیه افتتاحیه جام جهانی فوتبال در دوحه که «دشمنی همیشگی در سیاست وجود ندارد»، نشان از عزم ترکیه به بازسازی روابط با مصر داشت.

با آنکه سیاست ترکیه در مقابله با تهدیدهای امنیتی و عملیات های برون مرزی علیه پ ک ک به اشکال مختلف مورد حمایت احزاب ائتلاف شش گانه بوده است، اما این برداشت هم وجود داشته که ماجراجویی های منطقه ای دولت اردوغان برای تحت الشعاع قرار دادن محیط درونی و تقویت ملی گرایی با هدف تثبیت موقعیت حزب عدالت و توسعه تعقیب شده است. در خلال سال 2022 تهدیدهای آنکارا علیه سوریه و همچنین تنش ها میان ترکیه و یونان تا رویارویی محدود پیش رفت. حتی اردوغان برای تقویت پایگاه اجتماعی خود در میان مذهبی ها و ناسیونالیست های ترک با انتقاد از معاهده لوزان (1923) اقدام به ماجراجویی جدید در حوزه دریای مدیترانه شرقی و در آب مورد مناقشه با یونان کرد. همچنین به موازات ماجراجویی های دولت آنکارا در قفقاز، تهدیدها علیه سوریه به منظور ایجاد منطقه امن نیز بالا گرفت و بسیاری از تحلیلگران احتمال تشدید این وضعیت در آستانه انتخابات می 2023 زیاد می دانستند. اما در این میان وقوع زلزله مهیب در جنوب غربی ترکیه در فوریه 2023 که به کشته شدن حدود 50 هزار نفر انجامید، برنامه های اردوغان و ائتلاف حاکم را بر هم زد و تحت تاثیر قرار داد. بعضی کارشناسان ویرانی- های زلزله ترکیه و مدیریت آن را یکی از نقاط ضعف حزب عدالت و توسعه قلمداد کرده اند.

در مقابل، در حوزه سیاست خارجی ترکیه کمال قلیچدار اوغلو رقیب اصلی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری نیم نگاهی به بازسازی روابط ترکیه با اتحادیه اروپا دوخته و همچنین وعده داده است که اگر در انتخابات پیروز شود، ظرف دو سال مهاجران سوری را به کشورشان باز خواهد گرداند. مخالفان همچنین بشدت سیاست های اردوغان در مداخله در سوریه در یک دهه اخیر و همچنین ماجراجویی قوم گرایانه در قفقاز را که منجر به افزایش نفوذ رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان شده است، مورد انتقاد قرار داده اند . 

با توجه به روند تحولات داخلی و خارجی ترکیه در دو دهه حکومتداری حزب عدالت و توسعه و با اشاره به نتایج نظرسنجی ها می توان گفت که انتخابات 14 ماه می پارلمانی و ریاست جمهوری ترکیه که به انتخابات قرن شهرت دارد، یکی از مهم ترین انتخابات تاریخ یکصد ساله این کشور است. نتایج این انتخابات چه به پیروزی ائتلاف جمهور به رهبری رجب طیب اردوغان و چه به پیروزی جبهه مخالفان به رهبری کمال قلیچدار اوغلو بیانجامد، باید چشم  به راه تحولاتی بنیادین در سیاست داخلی و خارجی ترکیه بود.