IRIB World Service

در قسمت دوم برنامه به تاثیر چالش‌های موجود بر سر منابع انرژی در مدیترانه شرقی می پردازیم.

یکی از دلایل مهم چرخش ترکیه به رژیم صهیونیستی، مصر، عربستان سعودی و امارات ، چالش‌های موجود بر سر منابع انرژی در مدیترانه شرقی است. رویکرد سیاست ترکیه در منطقه مدیترانه در چارچوب نظریه وطن آبی شکل گرفته است. این نظریه از سال 2006 توسط دریاسالارجم کوردنیز Cem Gürdeniz مفهوم‌سازی شده است. دامنه مفهوم وطن آبی شامل تمام حوزه‌های قضایی اعلام شده یا اعلام نشده دریایی ترکیه شامل حدود 462 هزارکیلومتر مربع، آب‌های داخلی، آب‌های سرزمینی، فلات قاره، منطقه انحصاری اقتصادی و رودخانه‌ها و دریاچه‌های ترکیه است.. این مفهوم به دلیل تراکم جزایر یونانی در دریای مدیترانه و وجود جزیر مورد مناقشه با مخالفت یونان روبرو شده است. در راستای این مفهوم‌سازی‌ها همچنین نیروی دریایی ترکیه در مارس 2019، رزمایش میهن آبی را برگزار کرد.

اهمیت دریای سیاه و مدیترانه برای کشورهای اطراف آن در شرایط کنونی بیشتر به دلیل منابع انرژی است. میزان ذخایر گاز طبیعی که در ده سال اخیر در آب‌های مدیترانه توسط شرکت‌های بین‌المللی انرژی کشف شده است، 2.5 تریلیون متر مکعب است. در این روند به ویژه با کشف میدان گازی 320 میلیارد متر مکعبی گاز توسط ترکیه، در دریای سیاه، مناقشات تعیین حدود مرزهای فلات قاره و مناطق انحصار اقتصادی به مساله جدید رقابت‌افزا در این منطقه مطرح شده است.  هر چند استحصال گاز از دریای مدیترانه توسط ترکیه به 8 سال زمان و سرمایه‌گذاری بالا نیاز دارد اما ترکیه اعلام کرده است که تا سال 2023 این میدان گازی را به بهره برداری خواهد رساند. در حقیقت ترکیه با مفهوم وطن آبی و امضای قراردادهای دوجانبه با لیبی و نادیده گرفتن مرزهای آبی سوریه بعد تهاجمی‌تر راهبرد انرژی دولت ترکیه را نشان می‌دهد.

 ترکیه فعالیت‌های حفاری خود را در فلات قاره، در شرق مدیترانه و در مناطقی که توسط جمهوری خودخوانده قبرس شمالی که برای ترکیش پترولیوم مجوز دارند، با وجود مخالفت های کشورهای رقیب برنامه‌ریزی و ادامه داده است. 

سیاست های تهاجمی ترکیه در حوزه انرژی در روابط با کشورهای همسایه می تواند در صورت ادامه پیدا کردن به اتحاد این کشورها علیه آنکارا تبدیل شود کما اینکه مواجه با ائتلاف گازی نوظهور در مدیترانه که در آگوست 2020 بین کشورهای یونان، ایتالیا، مصر، قبرس، اردن و رژیم صهیونیستی صورت گرفت منجر به تشکیل یک سازمان دائمی برای تقویت همکاری در خصوص گاز طبیعی در شرق مدیترانه شد. بنابر آنچه گفته شد ترکیه چاره ای جز انعطاف در مقابل سایر کشورهای منطقه ندارد.

اختلافات شدید بین ترکیه و یونان را می‌توان دلیل دیگری برای چرخش به رژیم صهیونیستی، عربستان سعودی، مصر و امارات متحده دانست. اختلافات دو کشور از سال 2021 که ترکیه در قالب تئوری وطن آبی حضور در شرق مدیترانه را افزایش داد، افزایش یافته است. به ادعای آنکارا، یونان برای دهه‌ها میزبان گروه‌های ضدترکیه از جمله پ.ک.ک بوده است. همچنین برخی فرماندهان نظامی دخیل در کودتای نافرجام سال 2016 در یونان زندگی می‌کنند. در سال‌های اخیر ترکیه در منطقه مدیترانه سیاست تهاجمی را دنبال می‌کند. سیاست تهاجمی و تجدیدنظرطلبانه اردوغان در شرق مدیترانه با هدف کاهش وابستگی ترکیه به واردات انرژی، رشد صنعت دفاعی ترکیه و تضعیف یونان در منطقه صورت می گیرد. این سیاست ترکیه از دو جهت برای آتن معضل ایجاد کرده است. از یک‌ طرف یونان باید آمادگی نظامی خود را در برابر رقیب دیرینه یعنی ترکیه حفظ کند و از طرف دیگر موضوع اختلافات بر سر مالکیت جزایر و میادین انرژی با ترکیه را دستور کار قرار دهد .

اختلافات بین یونان و ترکیه موضوعات مختلفی را شامل می‌شود. یونان در مدیترانه برای جزایر متعلق به خود در نزدیکی سرزمین اصلی ترکیه، حق دریای سرزمینی 12 مایلی قائل است که این سبب می‌شود ترک‌ها از حق دریای سرزمینی در خاک اصلی خودشان محروم شوند. از این رو یونان در این منطقه همواره با تهدید نظامی ترکیه مواجه است. دو کشور در مورد حل مساله قبرس هم اختلاف دارند و با وجود ارائه طرح‌هایی از سوی سازمان ملل در این زمینه، این اختلاف ادامه یافته است. در مساله پناهندگان خارجی دو کشور در سال 2017 توافق کردند که یونان 80 هزار پناهجو را بپذیرد، اما یونان تاکنون این توافق را اجرا نکرده است و ترکیه با گسیل پناهجویان به مرز یونان، سعی دارد یونان و اتحادیه اروپا را تحت فشار بگذارد.

روابط دو کشور یونان و ترکیه در منطقه مدیترانه نیز خصمانه است و دو طرف در پی ایجاد توازن در مقابل هم هستند. در این روند موازنه، یونان به برخی کشورهای اتحادیه اروپا، رژیم صهیونیستی، بخش یونانی‌نشین جزیره قبرس و کشورهای عربی نظیر امارات متحده امید دارد. در حالی که ترکیه در صدد است تا با چرخش به سمت رژیم صهیونیستی، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده اگر نتواند اعراب را به طور کامل به سمت خود جذب کند ولی دست کم سبب بی‌طرفی آنها در این کشمکش دریایی شود. موضوع مهم دیگر، منافع ملی دو کشور در مدیترانه شرقی است. مدیترانه شرقی برای یونان در کنار مساله منابع انرژی، دسترسی به جزیره قبرس و برخی جزایر کوچکی است که طبق معاهده لوزان (1923)، حاکمیت آنها با شرایطی به یونان داده شده است.

موضوع دیگر در این بین، روابط ترکیه و قبرس است. بخش شمالی قبرس ترک‌نشین است و فقط توسط ترکیه به رسمیت شناخته شده است، اما بخش جنوبی یونانی‌نشین و عضو اتحادیه اروپا است.  آنکارا می گوید بخش بزرگی از آب‌هایی که دولت قبرس در آن مدعی حقوق انحصاری – اقتصادی است بر فلات قاره‌اش همپوشانی دارد یا متعلق به قبرس ترک‌نشین است. در این شرایط نیز اقدام قبرس به خرید تسلیحات از امریکا یا رژیم صهیونستی برای ترکیه خبر ناخوشایندی محسوب می شود. 

خبر خرید تسلیحات از رژیم صهیونیستی توسط یونان، موجب ناخرسندی آنکارا گردید. آنکار تلاش دارد با چرخش به سوی رژیم صهیونیستی ضمن تغییردر این موضوع، زمینه انتقال گاز رژیم صهیوینستی در دریای مدیترانه از مسیر ترکیه را نیز فراهم سازد. این در شرایطی است که چنین چرخشی خیانت به آرمان فلسطین محسوب می شود، حال آنکه آنکارا خود را حامی فلسطین بازنمایی می کند .

رجب طیب اردوغان در خصوص عملیات اکتشافات نفت در مدیترانه و قبرس می گوید: «ما در لیبی، جمهوری آذربایجان، سوریه و مدیترانه شرقی حضور داریم و به حضور خود ادامه خواهیم داد. پیشرفت و سرمایه گذاری در صنایع دفاعی از بزرگترین میراث‌های ما برای آیندگان خواهد بود. حق‌مان را هرچه که باشد، تا آخر خواهیم گرفت. ما عملیات اکتشاف نفت را در مدیترانه شرقی، قبرس و تمام آن گستره آبی، ادامه خواهیم داد».